پزشکیان و ایزد مهر

واژه‌ی مهر اگر چه در فارسی امروز هم معنی شده است با واژه‌های دوستی، محبت و نیز خورشید، اما در فارسی باستان مفهومی فراتر دارد. ریشه مهر در اوستایی «میثره Miθra» است و در سانسکریت «میترا Mitra». این واژه از اسم عامِ mitrá به‌معنای «قرارداد/پیمان» و با دلالت‌های «عهد، میثاق، اتحاد، وعده»، گرفته شده است. ایزد مهر نیز تشخص‌یافته‌ی مفهوم «پیمان» است. برخلاف برداشت امروزی، مهر (میترا) ایزدی مذکر است. او که نگهبان پیمان و داور راستی و دروغ است، دارای صفاتی چون: همیشه بیدار، دیده‌بان بر بلندی‌ها، فریب‌ناپذیر، حامی وفاداران و کیفر دهنده‌ی پیمان‌شکنان است.

در کیش نیاکان ما، روز شانزدهم هر ماه، به این ایزد تعلق داشت و شانزدهم ماه مهر، روز ویژه‌ای بود که در ستایش و نگاه‌بانی عهد و پیمان، جشن مهرگان برگزار می‌شود. امروز عموما، مهرگان را در روز دهم ماه مهر گرامی می‌دارند.

ستون مسعودنامه‌ی این هفته که وفای به عهد را به رئیس‌جمهور یادآوری می‌کند، نقبی است به حکمت نیاکان ایران‌زمین، که با استناد به اوستا، از وفای به عهد می‌گوید و عواقب پیمان‌شکنی. اهورامزدا در مهریشت، کرده اول، بند ۲ خطاب به زردشت می‌گوید:

«ای سپیتمان!
مهر دروج (پیمان‌شکن) گناهکار، سراسر کشور را ویران کند. او همچون یکصد تن آلوده به گناه «کَیذ» (جادوگری) و کشنده اَشَوَن مَرد ( مرد پرهیزکار) است.
مبادا که پیمان بشکنی؛ نه آن‌که با یک دُروَند (ناپاک) بسته‌ای و نه آن‌که با یک اَشَوَن (پرهیزکار) بسته‌ای. چون [پیمان] با هر دو درست است؛ خواه با دروند، خواه با اَشَوَن.»

این بند از اوستا، زنهار می‌دارد از پیمان‌شکنی که خطایی است مهلک که می‌تواند به ویرانی کشورها منجر شود. عهد و پیمان چنان مقدس است که حتا اگر با دشمن نیز بستی، باید آن را رعایت کنی. چرا که در حکمت ایران باستان، مهر و پیمان و تعهد به آن، فراتر از وفاداری در خانواده و گروه دوستان است. مفهومی است که با سیاست داخلی و دیپلماسی گره خورده است.

«ای سروری که با خانه خدا (کدخدا) با دهخدا (رئیس ده) با شهربان (فرماندار شهر)، با شهریار (پادشاه) و با زرتُشتوم (عالم دین زردشت) پیوند داری.»

این بند از مهریشت (کرده ۲۹، بند ۱۱۵) نشان می‌دهد که وفای به عهد با تمام ارکان حکومت گره خورده است. این وفاداری، با سازوکار پاداش یا کیفر مینَوی تضمین می‌شود؛ وفاداران به پیمان از یاری و برکت (باران، رویش) برخوردار می‌شوند و پیمان‌شکنان، به‌ویژه در مقام «کدخدا و فرماندار و پادشاه»، دچار فروپاشی قدرت می‌گردند. در کرده‌ی پنجم، بند ۱۸ از مهریشت در این باره چنان آمده است:

«اگر خانه خدا (کدخدا و سرپرست خانواده) یا دهخدا (رئیس ده) یا شهربان (فرماندار شهر) یا شهریار (پادشاه) مهر دروج (پیمان‌شکن) باشد، مهر خشمگین آزرده، خانه و ده و شهر و کشور و بزرگان خانواده و سران روستا و سروران شهر و شهریاران کشور را تباه کند.»

مهر نگهبان پیمان در سطوح بین فردی تا بین کشورهاست. «پیمان میان کشورها» در سلسله‌مراتب تقدس پیمان‌ها جایگاهی ممتاز دارد و چنان‌چه در بند‌های ۱۱۶ و ۱۱۷ یشت دهم آمده، حرمت آن از حرمت پیمان در روابط دوستانه بلندمرتبه‌تر است. در نتبجه رفاه و دوام کشور به اخلاق حاکم در وفای به پیمان وابسته است و شکستن پیمان کشور را تباه می‌کند.

در بین روسای جمهور گذشته، هیچ کس به اندازه‌ی آقای پزشکیان از صداقت و وفای به عهد، نگفته است. هرچند که ممکن است در زندگی شخصی خود چنین باشند، اما در مقام رئیس‌جمهور از بدحادثه یا عدم درک ارکان قدرت، تاکنون موفق به انجام وعده‌های انتخاباتی خود نشده است. نه آن قول‌هایی که به قول خانم سخنگو می‌تواند به یک دستور آن را اجرایی کند، نه مسائلی چون گفت‌وگو و تعامل با دنیا. چنان چه آشکار است، دنیا تصمیم به انزوای ما و ایجاد فشار حداکثری بر دولت گرفته است. در این شرایط بحرانی از دولت انتظار می‌رود که چون سپری قاطع، مردم را مصون بدارد از فشار تحریم‌های خارجی و دیده‌تنگی‌های داخلی. انقباض بیرونی را با انبساط داخلی تعدیل. نه این که فشار تحریم را بر دوش مردم بگذارد و از ایشان انتقام بگیرد یا بگوید «فکر کنید ما نیستیم..، چکار می‌کردید؟»

آقای رئیس، اگر دستت خالی است و دستگیر جوانان نیستی، آنها را رها کن با شادی خوردی در گوشه و کنار، رنج دوران را سپری کنند. نه این که عاملین دولت، چون گزمگان از راه برسند و کسب‌وکارهای‌شان را تعطیل کنند. در باب وفای به عهد، در متون دینی امروز ما که شما نیز بر آن تسط دارید، پند و پرهیزهای بسیار آمده است که معنی آن چون حکمت پیشینیان، پرهیز از پیان‌شکنی و تحذیر از گسست مردم و دولت است. راهی نروید که در گفتار پزشکیان باشید، در کردار جلیلی!